93 harbinden sonra Rumlar; Bizansı kurmak için Mavri Mira, Etnik-i Eterya Cemiyetini, Trabzon Rum devleti için Pontus cemiyetini, Ermeniler; Büyük Ermenistanı kurmak için Taşnak ve Hınçak partilerini, Yahudiler de büyük İsrail Devleti için Makkabi Cemiyetini kurdular.
1887'de Cenevre'de Hınçak Partisini, 1890'da Tiflis'te Taşnak partisini kuran Ermeniler Anadolu'da da iyice örgütlenmişti.
Adana/Saimbeyli ilçesinin yerindeki Haçın, Maraş/Süleymanlı İlçesinin yerindeki Zeytun Ermeni militanların kurtarılmış bölgeleri idi.
Cebelibereket Mutasarrıfı Mehmet Hüsnü Bey Adana Valiliğine gönderdiği 1316/1900 tarihli yazısında Ermenilerin hareketlerine dikkat çekmiş, onların ahval ve harekâtının takibini istemişti. (Mehmet Akif Terzi-Ahmet Ergün, age, Osmaniye, s.336)
Ve Ermeniler, Yarpuz'un coğrafi olarak gelişmeye müsait olmadığını ileri sürerek Sancak merkezinin nüfusça çok oldukları Dörtyol'a naklini istemiş, böylece yönetime da çok hâkim olmayı hedeflemişlerdi.
Osmaniye'nin kurucularının tamamı Türk ve Müslümandı ama Cebelibereket sancağının kurulmasından sonra Osmaniye'de 100 Ermeni peydahlanmıştı.(1880 tarihli Salname)
Zafer Camii yerinde Kilise açıldı. Çevresinde Ermeni Mahallesi oluşmaya başladı.
Osmaniye merkezde Mamalı'nın, Hırlakya'nın hanı, Dikran'ın hamamı, Kırmacalı'da Panıs'ın Çiftliği, Zorkun/Hınzırı'da Akbez Manastırınının domuz çiftliği, Dervişiye Köyü'nde Belediye Tabibi Dr. Misag Vanlıyan'ın domuz çiftliği vardır. Dervişiye yamaçlarının adı bu yüzden Domuzludağı adını almıştı.
Cebelibereket Sancağında gayrimüslim nüfusun oranı %13'e çıkmıştı.
İSLAM HIRİSTİYAN
Yarpuz 3.020 357
İslahiye 8.355, 293
Hassa 7.080, 595
Bulanık 8.747, 2.317
Osmaniye 7.764, 100
Payas 13.207, 3.623
TOPLAM 48.173, 7.295
Genel Nüfus Toplamı: 55.468
(1308/1890 tarihli Adana Vilayeti Salnamesi)
“Cebelibereket Sancağında; 49.490 İslam, 8.450 gayrimüslim, 22 Tebaa-i Ecnebiye olmak üzere toplam 57.962 nüfus vardır. (Rum (169), Ermeni (7.611), Katolik (142), Protestan (528)” (1318/1900 tarihli Adana Vilayeti Salnamesi)
İsyan hazırlığı için geldiği anlaşılan, hanlara, kamplara yerleştirilen Ermeni militanlar nüfusta sayılmamıştı. Mesela Mehmet Asaf beye göre sadece Dörtyol'da 50.000 Ermeni militan vardı.
Ermeniler; askerlik yapmadıkları, savaşlara katılmadıkları, sanat ve ticarette uğraştıkları hatta sanayileşen Avrupa ile ticaret yaptıkları için ekonomik yönden çok zengin hale gelmişlerdir.
“Osmanlılar bir memleketi aldıkları vakit Hıristiyanlara üç şey teklif ederlerdi ki bunlar da; Müslümanlığı kabullenmeleri, savaşa katılmaları veya cizye ödemeleri idi.
Cizye ödeyenler devletin himayesini görür, günlük yaşayışlarında ve ticaretle sanat işlerinde serbest kalırlardı. Kadınlardan ve çocuklardan cizye alınmazdı.
Meşrutiyetin ilanından (1908) sonra Hıristiyanların da askere gitmeleri kanunlaştığı için onları çalışmaya zorlayan cizye sistemi kalkmıştır. Denebilir ki, bu usul azınlıkların artmalarına ve Osmanlı imparatorluğunun gerileme devrinde büyük paralar kazanarak zenginleşmelerine temel neden olmuştur.
19.yüzyılda ise tefecilikle borçlandırdıkları çiftçilerden çiftlikler edinmişlerdir.” (Kasım Ener, Adana Tarihine ve Tarımına Dair Araştırmalar, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul-1978, s.19)
Özellikle Van ve Zeytun bölgesinden göçüp gelen Ermeniler önce ekonomik ve ticari hayatı sonra da Cebelibereket Mutasarrıflığında ve Osmaniye Kaymakamlığında idari hayatı ele almaya başladı.
Ermeniler Devlet dairelerinde önemli idari görevlere atanmışlardı. Yarpuz/Cebelibereket Mutasarrıflığında Muhasebeci Agop Ağa, Muhasebe Kalemi Kâtibi Nevres Efendi, Vergi Kalemi Ebdah Efendi, Tahrirat Müdürü Bedros Ağa, Sandık Emini Agop Efendi, Bidayet Mahkemesi Artin Ağa ve Karabet Efendi, Meclis İdare Heyeti Azaları; Kirkor Ağa, Karabet Ağa, Bidayet Mahkemesi Azası Tros Efendi, Ziraat Bankası Azası Misak Efendi, Menafi Sandığı Komisyonu Azası İbdah Efendi, Ticaret ve Ziraat Odası Azası Misak Efendi ve Tros Efendi, İdare Meclis Üyesi Kapril Ağa, Belediye Dairesi Azası Kirkor Ağa, Belediye Tabibi Misak Vanlıyan Efendi, Reji Dairesi Memuru Minas Efendi vardı.
Osmaniye Kaymakamlığında; İdare Meclisi Azası Ohanes Ağa, Belediye Dairesi Azası Kirkor Ağa, Meclis İdare Heyeti Azası Artin Ağa, Ticaret ve Ziraat Odası Lamos Ağa, Tahrirat Kâtibi Ohanes Ağa'ydı.
Bazı isimlerin tekrarından da anlaşılacağı gibi bir Ermeni'ye birden fazla yerde görev almışlardı.
