20 Haziran 2012'de uygulamaya konulan yeni teşvik sistemi ile hedeflenen, ekonomik gelişmişlik düzeyi düşük ve gelişme dinamikleri zayıf illerde yatırımları canlandırarak bölgeler arası gelişmişlik farklarını azaltmaktı. Ancak 12 yılın ardından, İstanbul, Ankara, Kocaeli, İzmir, Antalya, Bursa, Eskişehir, Muğla ve Tekirdağ'dan oluşan en gelişmiş 9 ilin, yatırım teşvik belgelerinde ve yatırım tutarlarında en büyük payı almaya devam ettiği gözlemleniyor.
Yatırımların Dağılımı ve İstihdam Etkisi
Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı verilerine göre, 2012-2024 yılları arasında Teşvik Uygulama ve Yabancı Sermaye Genel Müdürlüğü tarafından 90.498 adet teşvik belgesi düzenlendi. Bu belgeler kapsamında toplam sabit yatırım tutarı 10 trilyon 76,5 milyar liraya ulaştı. Belgelerin %39,4'ü, 35.627 adedi, en gelişmiş 9 ilin yer aldığı 1. bölgede gerçekleştirilecek yatırımlar için alındı. Bu dönemde, 1. bölgeye yönelik yatırımlar, toplam yatırım tutarının %41,6'sını oluşturan 4 trilyon 190,3 milyar lira değerindeydi.
Diğer bölgeler ise toplam yatırım tutarındaki paylarını koruyamadılar. 2. bölge %19,4, 3. bölge %15,2, 4. bölge %7,8, 5. bölge %5,8, ve 6. bölge %4,7 pay aldı. 6. bölge, en az gelişmiş illeri kapsamasına rağmen, aldığı yoğun emek-yoğun yatırımlar dolayısıyla yaratılan istihdamda önemli bir artış kaydetti. 6. bölge, toplamda 646.776 kişilik istihdamla %23,2 pay alarak, istihdamda 2. sıraya yükseldi.
2024 Yılı İlk Dört Ayı Verileri
Ocak-Nisan 2024 dönemine ait veriler de benzer bir trendi ortaya koyuyor. İlk dört ayda verilen 3.882 teşvik belgesinin %40,3'ü 1. bölgeye, %18,2'si 2. bölgeye, %12,6'sı 3. bölgeye, %8,9'u 4. bölgeye ve %5,8'i 5. bölgeye verildi. 6. bölge ise %13,8 pay aldı. Bu belgelerdeki toplam yatırım tutarının %33'ü 1. bölgede, %16,4'ü 2. bölgede, %13,6'sı 3. bölgede, %7,3'ü 4. bölgede ve %6,6'sı 5. bölgede gerçekleşti. 6. bölge ise %5,5 ile en düşük paya sahip oldu.
Teşvik Sisteminin Geleceği
Yeni teşvik sistemi, 12 yıllık uygulama sürecinde en az gelişmiş bölgelerde istihdam artışına önemli katkılar sağlamış olsa da, yatırımların bölgesel dağılımında hedeflenen iyileşmeyi tam anlamıyla gerçekleştiremedi. Sistem, büyük bütçeli yatırımların genellikle en gelişmiş bölgelere yönelmesi nedeniyle bölgeler arası yatırım tutarındaki farkı kapatmada yetersiz kaldı. Ancak istihdam yaratma açısından önemli adımlar atıldı ve en az gelişmiş bölgelerde önemli iyileşmeler sağlandı.
Teşvik sistemi, bölgeler arası gelişmişlik farklarını azaltma ve ekonomik kalkınmayı dengeli bir şekilde yayma hedefine yönelik olarak yeniden gözden geçirilmeli ve iyileştirilmelidir. Bu bağlamda, yatırımcılara sağlanacak teşviklerin daha etkin ve hedef odaklı bir şekilde planlanması, Türkiye'nin ekonomik gelişmişlik düzeyini daha dengeli bir şekilde artırmak için kritik öneme sahip olacaktır.
