Fasulye, nohut, bezelye gibi bitkilerle aynı ailede yer alan yer fıstığı, Güney Amerika kökenli olup, tarih boyunca birçok coğrafyaya yayılmıştır. Ancak bu yayılma süreci oldukça ilginçtir. Yer fıstığının Amerika’nın keşfinden önce, M.Ö. 7500’lere kadar uzanan bir tarım geçmişi olduğu saptanmıştır. Bugün ise yer fıstığı, dünyanın pek çok farklı mutfağında çeşitli şekillerde kullanılıyor.
Yer Fıstığının Yayılması ve Kahvaltı Kültürü
Yer fıstığının dünya üzerindeki yolculuğu, Güney Amerika’dan başlayarak Afrika üzerinden Kuzey Amerika’ya ve Asya’ya kadar uzanmıştır. İlginç bir şekilde, yer fıstığı Kuzey Amerika’ya doğrudan Güney Amerika’dan değil, 16. yüzyılda Portekiz ve İspanyol tüccarları aracılığıyla Afrika’ya getirilmiş, buradan ise köle ticareti yoluyla Amerika’ya taşınmıştır. Bugün, özellikle ABD’de popüler bir kahvaltılık olan fıstık ezmesi (“peanut butter”), çocukların okul beslenme çantalarının vazgeçilmez bir parçasıdır. Fıstık ezmesiyle yapılan reçelli sandviçler Amerikan mutfağının sembollerinden biri hâline gelmiştir.
Yer Fıstığının Farklı Kullanım Şekilleri
Yer fıstığı sadece kuru yemiş olarak değil, mutfaklarda farklı şekillerde de kullanılmıştır. Afrika’da, tuzlu suda haşlanarak tüketilmesi oldukça yaygındı. Bu gelenek, Amerika’nın güney eyaletlerine kadar yayılmış ve Mississippi, Carolina gibi eyaletlerde de haşlanmış yer fıstığı bir hasat zamanı eğlencesi hâline gelmiştir. Fıstık ayrıca dövülerek yemeklere katılır ya da kumda kavrularak da tüketilir.
Osmaniye: Türkiye'nin Yer Fıstığı Merkezi
Türkiye'de yer fıstığı denilince akla gelen ilk yer Osmaniye'dir. Hatta kentin merkezinde, elinde yer fıstığı demeti tutan bir köylü kadın heykeli bu ürünün Osmaniye’deki önemini simgeler. Osmaniye'nin yer fıstığı serüveni ise Libya’dan Selanik’e getirilen yer fıstığı tohumlarıyla başlamıştır. 1827 yılında Bingazili Dr. Mehmet Barani’nin Selanik Ziraat Mektebi’ne yer fıstığı tohumları getirmesiyle yer fıstığı Türkiye topraklarında yetiştirilmeye başlanmış ve Cumhuriyet döneminde 1935’te Antalya’da yapılan çalışmalarla Akdeniz iklimine uygun türler geliştirilmiştir.
Osmaniye'den İstanbul'a: Yöresel Lezzetlerin Şehir Mutfağına Taşınması
Türkiye’de yer fıstığının en yaygın olarak tüketildiği yerlerden biri Akdeniz bölgesidir. Özellikle Mersin, Anamur ve Manavgat civarında, yer fıstığı tıpkı Afrika ve Amerika’da olduğu gibi tuzlu suda haşlanarak tüketilir. Bu lezzet, Osmaniye ve çevresinde yıllardır bilinir ve özellikle hasat zamanında sıkça tüketilir. Yer fıstığı bu yöntemle haşlandığında fasulye ya da kestaneye benzer bir tat alır. Bu yöresel lezzet, İstanbul’da da ilgi görmeye başlamıştır. Anamur kökenli şef Murat Deniz Temel, yer fıstığını ilik suyunda haşlayarak İstanbul sofralarına taşımış, bu sayede Osmaniye’nin bu önemli ürünü şehir mutfağında da kendine yer bulmuştur.
Yer Fıstığının Sağlık Açısından Önemi
Yer fıstığı, sadece lezzetiyle değil, besin değeriyle de öne çıkıyor. İçerdiği yüksek oranda yağ (%45-50) sayesinde enerji deposu olan yer fıstığı, aynı zamanda protein ve karbonhidrat açısından da zengin. Bu özellikleri nedeniyle, özellikle Afrika ve Asya’da önemli bir besin kaynağı hâline gelmiştir. Türkiye’de de hem ekonomik fiyatı hem de doyuruculuğuyla birçok evin vazgeçilmezidir.
Sonuç olarak, yer fıstığı hem besleyici hem de kültürel bir değere sahiptir. Osmaniye, bu kıymetli ürünü ülke genelinde tanıtmakta ve yerel üreticiler, yer fıstığı tarımıyla Türkiye'nin en önemli yerfıstığı merkezlerinden biri olma özelliğini sürdürmektedir.
