Varsak Türkmenlerinin Osmaniye ve Düziçi'ndeki İzleri

Çukurova Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü'nden Yrd.Doç.Dr.Refiye Şenesen Varsak Türkmenleri konusunda detaylı bir araştırma gerçekleştirdi. Şenesen, Osmaniye'nin Düziçi ilçesinin, 16. yüzyıldan 17. yüzyılın ilk yarısına kadar Türkmen aşiretlerinin iskân edildiği önemli bir bölge olduğuna dikkat çekiyor.

İlk göçler, Ermenilerin Kilikya bölgesine gelişiyle başlarken, I. Alaaddin Keykubat döneminde Avşar, Çavuldur, Peçenek, Kızık ve Karkın gibi Oğuz boyları buraya yerleşmiştir. 16. yüzyılın başlarında Çukurova bölgesinde yoğun olarak yaşayan Yörükler arasında Varsak Türkmenleri, Tarsus ve çevresinde önemli bir nüfusa sahipti. Bölgenin fethinde rol oynayan Yüreğir ve Kınıklar gibi boylar yerleşik hayata geçerken, diğer bazı boylar oymak teşkilatlarını korumaya devam etmiştir.

Osmaniye'nin kültürel zenginliklerinden biri olan Varsak Türkmenlerinin yayla göçü, bölgenin tarihi ve sosyal dokusunu şekillendiren önemli bir gelenektir. Her yıl Nisan ayında başlayan ve Eylül-Ekim aylarında sona eren bu göç, Varsak Türkmenlerinin yaşam tarzının ayrılmaz bir parçasıdır. İşte bu göçün detaylı bir incelemesi:

Yaylaya Çıkış Amacı ve Hazırlıklar

Varsak Türkmenlerinin yaylaya çıkışının temel amacı hayvancılık ve tarımdır. Yaylalarda firik darı, meke, çavdar, arpa gibi tarım ürünleri ekilir. Ekonomik durumu iyi olan aileler, yaylalara modern yayla evleri inşa etmişlerdir. Yaylalarda ayrıca dinlenme ve tatil amacıyla da bulunulmaktadır.

Göç öncesi kutsal yerler ve türbeler ziyaret edilip, kurban kesilir ve toplu yemekler yenir. Göç yükü olarak kara çadırlar, kilimler, minderler, süt-peynir kapları ve diğer ihtiyaçlar hazırlanır. Hayvanlar için otlak ve su kaynakları değerlendirilir, kuzular sütten kesilir ve aşılanır. Kadınlar dokuma tezgahlarında yayla için gerekli eşyaları hazırlar, erkekler ise alışveriş yaparak yiyecek ve diğer ihtiyaçları temin eder.

Göç Zamanı ve Süreci

Göç Nisan ayının ilk haftasında başlar. Göç sırasında koyunların başına erkekler, kuzuların başına çocuklar ve genç kızlar geçer. Gelinler yeni elbiselerini giyer, kızlar altınlı feslerini takar. Göç süresi yaklaşık 10-20 gün sürer ve belirli konaklama noktalarında mola verilerek devam eder. Göç iki aşamalı olarak yapılır; çobanlar önden sürülerle gider, ardından eşyalarla oba mensupları yürür.

Yurt Tutma ve Yaylada Yaşam

Göç sırasında belirli noktalarda konaklanır ve mola verilir. Yaylalarda büyük ateşler yakılarak sinsin oyunları oynanır, güreşler düzenlenir ve türküler söylenir. Varsak Türkmenleri, yaylalarda yaklaşık dört ay kalır. Yaylalarda düzenlenen davullu zurnalı düğünlerle sosyal hayat canlandırılır.

Kültürel ve Sosyal Etkinlikler

Yaylalarda yapılan etkinlikler, Varsak Türkmenlerinin sosyal hayatının önemli bir parçasıdır. Akşamları büyük ateş etrafında sinsin oyunları oynanır, güreşler düzenlenir ve sevda türküleri söylenir. Karacaoğlan anısına düzenlenen törenler ve çeşitli şenlikler yayla hayatını renklendirir. Ölen kişiler vasiyet etmişse yaylalara gömülür.

Yayladan Dönüş

Yayla göçleri "çıkış" ve "dönüş" olarak ikiye ayrılır. Eylül ve Ekim aylarında yayladan kışlak yerlerine geri dönülür. Dönüş süresi, yüksekten alçağa inildiği için daha kısa sürer. Varsak Türkmenleri, yaylada kaldıkları süre boyunca hayvancılık ve tarım faaliyetlerini sürdürürler.

Varsak Türkmenlerinin Günümüzdeki Durumu

Günümüzde Varsak Türkmenleri, Osmaniye'nin çeşitli bölgelerinde yaylacılık ve hayvancılık faaliyetlerini sürdürmektedir. Modern yayla evleri, teknolojik imkanlar ve modern tarım teknikleri ile geleneksel yaşam biçimini harmanlamaktadırlar. Yayla göçü, sadece ekonomik bir faaliyet değil, aynı zamanda zengin bir kültürel etkinlik olarak bölgenin tarihine ve kültürüne derin izler bırakmaya devam etmektedir.

Varsak Türkmenlerinin yayla göçü, Osmaniye'nin kültürel mirasının korunmasında ve gelecek nesillere aktarılmasında büyük bir rol oynamaktadır. Bu gelenek, yüzyıllardır süregelen bir yaşam tarzının modern dünyada nasıl sürdürülebileceğinin de güzel bir örneğidir.

Osmaniye'de Varsak Türkmenlerinin Yaşadığı Köyler

Osmaniye ilinde Varsak Türkmenleri, özellikle Düziçi ilçesinde yoğun olarak yaşamaktadır. İşte Varsak Türkmenlerinin yaşadığı bazı köyler:

1. Akdere Köyü:

   • Yaklaşık 80 hanede 900 civarında nüfus bulunmaktadır.

   • Varsak Türkmenlerinin yoğun olarak yaşadığı köylerden biridir.

2. Yeni Varsak Köyü:

   • Yaklaşık 100’ü aşkın hanede 800 civarında nüfus bulunmaktadır.

   • Yaylaya çıkmayan ve yüksek bölgelerde yaşayan Varsak Türkmenlerinin bulunduğu köydür.

3. Gümüş Köyü:

   • Yaklaşık 1700 civarında nüfus bulunmaktadır.

   • Ekonomik durumu diğer Varsak köylerine göre daha iyidir.

4. Karacaoğlan/Varsak Mahallesi:

   • Yaylacılık ve geleneklerini sürdüren Varsak Türkmenlerinin yaşadığı önemli bir mahalledir.

5. Haruniye Merkez Mahallesi:

   • Varsak Türkmenlerinin yerleşik olduğu bir başka önemli bölgedir.

6. Karagedik Köyü:

   • Yayla göçü ve geleneklerinin sürdürüldüğü köylerden biridir.

7. Söğütlügöl Mahallesi:

   • Varsak Türkmenlerinin yaşadığı yerleşim yerlerinden biridir.

8. Pirsultanlı Köyü:

   • Yaylacılık faaliyetlerinin devam ettiği köylerden biridir.

9. Gökçayır Köyü:

   • Varsak Türkmenlerinin önemli yerleşim yerlerinden biridir.

10. Hürriyet Mahallesi:

    • Varsak Türkmenlerinin yaşadığı yerleşim yerlerinden biridir​​.

Bu köyler, Osmaniye'nin sosyal ve kültürel yapısının önemli bir parçasını oluşturan Varsak Türkmenlerinin yoğun olarak yaşadığı yerlerdir. Varsak Türkmenleri, geleneksel yayla göçü ve yaylacılık faaliyetlerini bu köylerde sürdürmektedir.