Bu karar, Osmanlı saltanat sisteminin sona erdirilmesi ve egemenliğin milletin iradesine devredilmesi anlamına geliyordu.
Mustafa Kemal Atatürk’ün liderliğinde alınan bu tarihi karar, Lozan Barış Konferansı’na İstanbul Hükûmeti’nin de davet edilmesiyle hız kazandı. Osmanlı Devleti’nin sona erdiğini hukuki olarak tescilleyen bu adımla, Türkiye’de çift başlı yönetim ortadan kaldırıldı ve yeni yönetim anlayışının temelleri atıldı.
Mustafa Kemal Atatürk'ün Tarihi Konuşması
Saltanatın kaldırılması kararına giden süreçte, Mustafa Kemal Paşa, 30 Ekim 1922’de Meclis’te yaptığı konuşmada İstanbul Hükûmeti’nin bağımsızlığı tehlikeye atan tutumlarını eleştirdi. Konuşmasında, Türk milletinin tarih boyunca bağımsız yaşama azmine vurgu yaptı ve tek kişi yönetiminin buna engel olduğunu belirtti.
Atatürk konuşmasında şu ifadelere yer verdi:
"Türk halkı, alın yazısına kendisi el koymalı, ulusal egemenliğini üç yıldır fiilen elinde tutarak bağımsızlığını koruduğunu ilan etmelidir. Egemenlik ve saltanat bir kişinin değil, milletin tamamının hakkıdır."
Ayrıca Atatürk, Osmanlı Padişahı VI. Mehmet Vahdettin’i eleştirerek onun bağımsızlık mücadelesine zarar verdiğini ve Türk milletinin onu reddettiğini söyledi.
Bu ifadeler, Prof. Dr. Haydar Baş’ın Hoş Geldin Atatürk adlı eserinde de detaylı olarak ele alınmıştır. Kitabın 531. sayfasında Atatürk'ün bu süreçteki görüşleri ve hilafetle ilgili düşünceleri geniş bir şekilde incelenmektedir.
Saltanatın Kaldırılması ve Hilafet
Saltanatın kaldırılmasının ardından hilafet makamı korunmuş ancak milletin tamamını temsil eden bir konuma getirilmiştir. 3 Mart 1924'te çıkarılan 431 sayılı kanunla hilafet de kaldırılmış, ancak bu makamın Meclis'e mündemiç olduğu belirtilmiştir.
Atatürk, hilafetin milletin ve Meclis’in iradesine ait bir kavram olduğunu belirterek şu sözleri kullanmıştır:
"Bugün dahi saltanat ve egemenlik makamıyla halifelik makamının yan yana bulunabilmesi en doğal durumlardandır. Ancak fark şudur: Türkiye Devleti'ni temsil eden Türkiye Büyük Millet Meclisi'dir." (Hoş Geldin Atatürk, s. 531)
Saltanatın Kaldırılmasının Sonuçları
1 Kasım 1922’de alınan bu kararla:
-
Osmanlı Devleti hukuken sona erdi.
-
Türkiye’de egemenlik, halkın iradesine geçti.
-
Cumhuriyet rejimine giden yol açıldı.
-
Mustafa Kemal’in liderliğinde modern bir devletin temelleri atıldı.
Saltanatın kaldırılması, 29 Ekim 1923’te Cumhuriyet’in ilan edilmesini sağlayan en kritik adımlardan biri olarak tarihe geçti. Bugün, bu kararın 102. yıl dönümünde, Türkiye’nin demokratikleşme sürecindeki önemi bir kez daha vurgulanıyor.
Kaynak: Prof. Dr. Haydar Baş, Hoş Geldin Atatürk, s. 531
