Türkiye’de yer fıstığı üretiminin yaklaşık %80’i Çukurova Bölgesi, özellikle Adana ve Osmaniye illerinde gerçekleşiyor. Ancak son yıllarda Edirne Meriç ve Muğla Marmaris gibi yeni üretim merkezleri de öne çıkmaya başlamıştır. Bu iki bölge, coğrafi tescil belgesi alarak yer fıstığı üretiminde kendine sağlam bir yer edinme adına önemli adımlar atılıyor.
Yer Fıstığı Üretiminde Osmaniye’nin Rolü
Osmaniye, Türkiye genelinde yer fıstığı üretiminde önemli bir merkezdir. Adana’nın ardından gelen Osmaniye, 53,554 tonluk üretimiyle dikkat çekiyor. Ancak, ilginç bir şekilde yer fıstığının pazarlamasının %90’ı Osmaniye üzerinden gerçekleşiyor.
Bu durum, Osmaniye’nin yer fıstığı işleme tesisleri açısından sahip olduğu avantajların yanı sıra, yer fıstığının fiyatlandırılmasında da etkili oluyor. Osmaniye, yer fıstığını kuruyemişçilerden marketlere kadar geniş bir alanda işlemekte ve bu ürün, dar gelirli vatandaşların lüks çerezi olarak biliniyor.
Ekim ve Hasat Süreci
Yer fıstığı, iki şekilde ekilmektedir: birinci ürün ve ikinci ürün olarak. Birinci ürün ekimi, genellikle mart-nisan aylarında yapılırken, ikinci ürün ekimi buğday hasadından sonra, haziran ayında gerçekleşiyor.
Üretim süreci, yer fıstığının karakteristik özelliklerini etkileyen birçok faktörü içermekte. Adana ve Osmaniye, buğday, arpa, mısır ve soya gibi ürünlerle birlikte yer fıstığı üretiminde de öne çıkan illerdir. 2023 yılı itibarıyla yer fıstığı hasadı ağustos ve ekim ayları arasında gerçekleştiriliyor.
Coğrafi İşaretler ve Yeni Üretim Merkezleri
Son yıllarda yer fıstığı üretimi, Edirne Meriç ve Muğla Marmaris gibi yeni bölgelerde de gelişmeye başladı.
Bu bölgelerde yer fıstığı üretimi, Osmanlı Devleti'nin son dönemlerinde başlerken, ancak daha sonra çeltik (pirinç) üretiminin öne çıkmasıyla azalmış durumda. Son 5-6 yılda ise Meriç'in Alibeyköy köyünde başlayan üretim, çevre köylere de yayılıyor.
Trakya Kalkınma Ajansı’nın destekleriyle kurulan kooperatifler, yer fıstığı üretimini artırmak için büyük çaba sarf etmektedir. Bu kooperatifler, hem üretim sürecinde hem de coğrafi işaret başvuru süreçlerinde etkin rol oynuyor.
Yer Fıstığının Ekonomik Önemi
Osmaniye Ticaret Borsası Başkanı Sait Çenet, yer fıstığının hem üretici hem de sanayiciler için büyük bir ekonomik değer taşıdığını beliniyor.
Yer fıstığı, Adana, Mersin, Kahramanmaraş gibi illerden toplanarak Osmaniye'de işlenmektedir. Bu durum, yaklaşık 100 bin kişiye doğrudan istihdam sağlıyor.
Çenet, "Bu kadar kişiye istihdam sağlayan bir ürünün yaygınlaştırılması, ülke tarımına ciddi katkı sağlayacaktır" ifadelerini kullanarak yer fıstığının tarımsal üretim için önemini vurgulamaktadır.
Fiyatlar ve Pazar Dinamikleri
Adana Seyhan Ziraat Odası Başkanı Süleyman Girmen, yer fıstığı üretiminde Adana'nın lider konumda olduğunu beliniyor.
Ancak 2023 yılı itibarıyla fiyatların biraz gerilediği ve üreticilerin istediği fiyatı bulmakta zorlandığı ifade ediliyor. Tarladan çıkış fiyatlarının 30-50 liradan 40 liraya gerilemesi, üreticilerin endişelerini artırıyor. Girmen, "Üretici kazanmalı ki üretim devam etsin, aksi halde üretmekten vazgeçebilir" diyerek, yer fıstığı üretiminin sürdürülebilirliği açısından fiyatların önemli olduğunu vurguladılar.
Marmaris ve Yer Fıstığı
Marmaris, yer fıstığı üretiminde atağa geçen bir diğer bölge olarak dikkat çekiyor. 2022 yılında yer fıstığı tohumları, Marmarisli çiftçiler için alternatif bir ürün olarak verilmiş ve bu durum, bölgedeki üretimi artıran bölgeler arasında yer alıyor. Marmaris Belediyesi’nin destekleriyle yer fıstığı üretimi her geçen yıl artmakta ve bu durum, bölgenin tarım ekonomisine katkı sağlanıyor.
Yer Fıstığının Sağlık Faydaları
Yer fıstığının sağlık açısından birçok faydası bulunuyor. İçerdiği doymamış yağlar sayesinde damar sağlığını korur, protein ve amino asit maddeleri bakımından zenginliği ile biliniyor. Günde bir avuç yer fıstığı, vücudun protein ihtiyacının %30'unu karşılarken ayrıca E vitamini deposu olan yer fıstığı, cilt sağlığı için faydalı oalrak biliniyor. Hamilelik döneminde tüketilen yer fıstığı, bebekte nöral problemleri %60 oranında azaltabilir ve düşük riskini de azaltıyor.
Yer fıstığı, Türkiye'nin tarım ekonomisinde önemli bir yere sahip olup, özellikle Çukurova Bölgesi'nde büyük bir üretim potansiyeline sahip. Adana ve Osmaniye gibi iller, yer fıstığı üretiminde lider konumda olmasına rağmen, Edirne Meriç ve Muğla Marmaris gibi yeni merkezler de hızla büyüyor.
Üretim süreçlerinin geliştirilmesi ve yer fıstığının pazar dinamiklerinin iyileştirilmesi, bu alandaki sürdürülebilir büyümenin anahtarı olacak. Yer fıstığı, hem ekonomik hem de sağlık açısından önemli bir ürün olarak, Türkiye tarımında gelecekte de büyük bir rol oynamaya devam edecektir.
